Το σεναριακό και σκηνοθετικό δίδυμο Ολιβιέ Νακάς και Ερίκ Τολεντανό, σε αντίστοιχο θεματικό ύφος με την προηγούμενη επιτυχία τους «Οι Άθικτοι», έριξε την αυλαία στο 72o Φεστιβάλ Καννών με το «Μοναδικοί». Το κοινωνικό αυτό δράμα αφηγείται μία αληθινή ιστορία βασισμένη στην προσωπικότητα του Στεφάν Μπεναμού, ο οποίος διευθύνει επί χρόνια στο Παρίσι ένα καταφύγιο για νέους με αυτισμό τους οποίους το κράτος έχει εγκαταλείψει.

Διάβασε τι είπαν οι δημιουργοί στη συνέντευξή τους:

-Πώς προέκυψε η δημιουργία αυτής της ταινίας;

Ερίκ Τολεντανό: Η ταινία «Μοναδικοί» είναι το αποτέλεσμα μιας δουλειάς που πήρε να ολοκληρωθεί περίπου είκοσι χρόνια. Το 1994, ήμασταν επιμελητές σε μια καλοκαιρινή κατασκήνωση και εγώ έπρεπε να πάρω το δίπλωμα για να γίνω διευθυντής (BAFD). Εκεί γνώρισα τον Στεφάν Μπεναμού, τον δημιουργό του συλλόγου Le Silence des Justes, που ειδικεύεται στη φροντίδα για παιδιά και εφήβους με αυτισμό και στην ενσωμάτωσή τους στην κοινωνία. Χάσαμε επαφή για λίγο. Όμως, αργότερα, πήρε ένα μέλος της οικογένειάς μου με αυτισμό υπό την εποπτεία του. Μια μέρα ο Ολιβιέ και εγώ αποφασίσαμε να ρίξουμε μια ματιά στην καλοκαιρινή κατασκήνωση που διοργάνωνε στα βουνά. Εντυπωσιαστήκαμε βαθιά από την ενέργεια και τον ανθρωπισμό που ο Στεφάν και η ομάδα του αποπνέανε. Η χημεία μεταξύ των νέων φροντιστών και των παιδιών με ειδικές ανάγκες μας κατέκλυσε εντελώς.

Ολιβιέ Νακάς: Λίγο καιρό αργότερα, ο Στεφάν χρειάζονταν μια ταινία 6 λεπτών για να παρουσιάσει τον σύλλογό του. Ήλπιζε να μαζέψει χρήματα, επειδή αντιμετώπιζε πρόβλημα να μαζέψει τις απαραίτητες βοήθειες. Έτσι πήραμε τη μικρή μας κάμερα και πήγαμε και οι δυο στο Saint-Denis, στο ίδιο μέρος όπου είκοσι χρόνια αργότερα θα γυρίζαμε την ταινία. Γνωρίσαμε ένα νεαρό εκπαιδευτικό, το Νταούντ Τατού, ο οποίος επίσης δούλευε με νέους με αυτισμό. Και για μια φορά ξανά, αυτή η νέα εμπειρία παρέμεινε βαθιά χαραγμένη στο μυαλό μας…

E.T.: Είπαμε στον εαυτό μας, τι θαυμάσιο πλαίσιο για να αφηγηθείς μια ιστορία και να κάνεις μια ταινία. Αλλά ήμασταν μόλις στην αρχή και σκεφτήκαμε ταπεινά πως δεν μπορούσαμε ακόμη να χειριστούμε ένα θέμα σαν και αυτό. Αυτό δε μας σταμάτησε από το να παραμείνουμε κοντά σε αυτούς τους ανθρώπους, με τους οποίους είχαμε αναπτύξει πλέον μια ισχυρή φιλία και μια πραγματική σχέση. Πριν από τέσσερα χρόνια, το Canal+ μας προσέφερε carte blanche για 26 λεπτά. Φυσικά επιλέξαμε να παρουσιάσουμε τη δουλειά και τη σταδιοδρομία τους με ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο ‘’ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΜΙΑ ΤΑΙΝΙΑ ΓΙΑ ΑΥΤΟ ΤΟ ΘΕΜΑ’’...

Ο.Ν.: ...ένα ντοκιμαντέρ για το Στεφάν και τον Νταούντ, ο οποίος εν τω μεταξύ είχε γίνει διευθυντής του συλλόγου Le Relais IDF. Αυτός ο οργανισμός ασχολείται επίσης με νέους με αυτισμό και ταυτόχρονα υποστηρίζει την κοινωνική και επαγγελματική ένταξη των νέων από μη προνομιούχες γειτονιές. Είναι αλήθεια ότι μεταξύ κάθε ταινίας μας μεγάλου μήκους, η ιδέα της δημιουργίας αυτής της ταινίας συνέχισε να μας τραβάει το ενδιαφέρον. Σταδιακά κέρδιζε έδαφος και η επαφή που κρατήσαμε με τους δύο συλλόγους από το 2000 αναμφίβολα μας ευαισθητοποίησε για τους ανθρώπους με ειδικές ανάγκες και συνέβαλε στην ύπαρξη μιας ταινίας, όπως και με την περίπτωση των «Άθικτων».

-Οι «Μοναδικοί» πιθανώς είναι η επιτομή όλων των εμμονών που συναντούμε στις ταινίες σας: μία ομάδα στο καθήκον της δουλειάς, όπως στη «Σάμπα», και το πρωταγωνιστικό δίδυμο, όπως στα «Οι Άθικτοι» και «Ας Γίνουμε Φίλοι».

Ε.Τ.: Οι ταινίες μας μιλούν πάντα για αδικαιολόγητες συναντήσεις. Αυτή η ταινία είχε μια συγκεκριμένη διάσταση: πώς κάποια άτομα που επικοινωνούν ελάχιστα ή σχεδόν καθόλου και θεωρούνται μη φυσιολογικά, εξακολουθούν και καταφέρνουν να κάνουν τους αποκαλούμενους «φυσιολογικούς» ανθρώπους – οι οποίοι δεν επικοινωνούν μεταξύ τους πια στην κοινωνία μας - να επικοινωνήσουν. Υπάρχει σε αυτούς τους συλλόγους μια αρμονία και ένα μείγμα πολιτισμών, θρησκειών και ταυτοτήτων που πρέπει να εμπνεύσουν πολλούς ανθρώπους…

-Από τη στιγμή που αποφασίσατε να γυρίσετε την ταινία, πώς δουλέψατε;

Ε.Τ.: Για 2 χρόνια, ήμασταν καθηλωμένοι στους δυο αυτούς συλλόγους. Οι σκηνές στην ταινία, συμπεριλαμβανομένης της σκηνής της φυγής του Βαλεντέν, αποτελούν όλες πραγματικές εμπειρίες της ζωής. Στους «Μοναδικούς», απεικονίζουμε νέους με αυτισμό, γονείς, φροντιστές, γιατρούς αλλά και το IGAS (Γενική Επιθεώρηση Κοινωνικών Υποθέσεων). Δεν θα μπορούσαμε να αφήσουμε τους εαυτούς μας να απομακρυνθούμε πολύ από την αλήθεια ή να είμαστε πολύ αδέξιοι ως προς την προσέγγιση μας. Η περίοδος παρατήρησής μας ήταν πολύ διδακτική και το σενάριο πήρε τη μορφή του μέσα από εμπειρίες που μοιραζόμασταν καθημερινά. Επιπλέον, μετά από δύο χρόνια τα κίνητρά μας είχαν πολλαπλασιαστεί. Αν κάποτε η δημιουργία αυτής της ταινίας ξεκίνησε ως μια έντονη επιθυμία, με τον καιρό έγινε αναγκαιότητα.

Ο.Ν.: Ήταν αδύνατο για εμάς να αντιμετωπίσουμε αυτό το θέμα χωρίς να το κατανοήσουμε πλήρως, χωρίς να γνωρίζουμε όλα τα περίπλοκα ζητήματα. Χρειαζόμασταν να αφομοιώσουμε το θέμα τεχνικά ώστε να τροφοδοτήσουμε τη μυθοπλασία που θέλαμε να δημιουργήσουμε.

E.T.: Στα πλαίσια αυτού του σύμπαντος, για παράδειγμα, ακούς μια γλώσσα που είναι δύσκολο να καταλάβεις αν έχεις έρθει απ’ έξω. Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός από ακατανόητα ακρωνύμια όπως ARS, MDPH, IME, USIDATU... που όλοι οι άλλοι φαίνεται να ξέρουν πολύ καλά. Θέλαμε επίσης να αναπαραγάγουμε το χιούμορ που παρατηρήσαμε στις ομάδες, όπως για παράδειγμα τη μάχη των λογότυπων.

O.N.: Η ιδέα ήταν επίσης να συμπεριλάβουμε πραγματικούς επιτηρητές και πραγματικούς νέους με αυτισμό στην ταινία ώστε να συνδυάσουμε την πραγματική ζωή και τη μυθοπλασία σε μια συνεχή κίνηση, κατορθώνοντας με αυτό τον τρόπο να εισβάλουμε στην οικειότητα των χαρακτήρων, της καθημερινής τους ζωής και των προσωπικών τους ζητημάτων.

-Ξεκινήσατε με κάμερα στο χέρι, σαν να θέλατε να μεταδώσετε ένα αίσθημα επείγουσας αναγκαιότητας…

E.T.: Πιστεύουμε ότι το κοινό πρέπει «να μπει» στην ταινία. Πρέπει να είναι αμέσως αντιμέτωπο με τη βία, όπως υπάρχει στην πραγματικότητα. Και οι δύο χαρακτήρες που περιγράφουμε χαρακτηρίζονται κυρίως από το γεγονός ότι βρίσκονται πάντα σε κίνηση.

O.N.: Αυτοί οι σύλλογοι λειτουργούν με μια αίσθηση αναγκαιότητας, όλο το εικοσιτετράωρο. Οπότε όλο αυτό το τρέξιμο έχει νόημα. Θέλαμε να πιάσουμε κυριολεκτικά το θεατή από το χέρι. Πέρα από αυτό, η μουσική που συνοδεύει την εναρκτήρια σκηνή, θυμίζει τον ήχο ενός ηλεκτροκαρδιογραφήματος.

-Ανακαλύπτουμε σχεδόν κατά τύχη πως ο Μπρουνό, ο χαρακτήρας που ενέπνευσε ο Στεφάν Μπεναμού, είναι Εβραίος. Όπως στη συνέχεια ανακαλύπτουμε πως το alter ego του, ο Μάλικ, είναι Μουσουλμάνος. Δεν σταθήκατε ποτέ σε αυτό το θέμα…

E.T.: Σε αυτούς τους συλλόγους, η θρησκεία και η πολιτική ταυτότητα χάνονται προς όφελος της ανθρωπότητας. Αυτό είναι οφθαλμοφανές. Η ανθρωπότητα υπερβαίνει όλες αυτές τις διαφορές, κάτι που μας κίνησε επίσης την προσοχή στην αρχή. Υπάρχει μια μεγάλη δεκτικότητα, ένα ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο, κάτι δηλαδή που λείπει στην κοινωνία μας. Σε αντίθεση με το σημερινό τεταμένο κλίμα και διακοινοτικές συγκρούσεις, αυτή η ταινία μας δίνει την ευκαιρία να προβάλλουμε ασυνήθιστες ιστορίες ζωής - ιστορίες που μπορούν να χρησιμεύσουν ως παραδείγματα.

O.N.: Μπορεί να έχουμε «εξιδανικεύσει» τις εντυπώσεις μας, αλλά για πάνω από δύο χρόνια είχαμε το χρόνο να καταλάβουμε πως αυτό που θα μπορούσε να ήταν ένα πρόβλημα, στην πραγματικότητα δεν είναι. Ένα μόνο πράγμα μετράει και αυτό είναι η βελτίωση της ζωής αυτών των αναρίθμητων νέων.

-Γιατί επιλέξατε τους Βενσάν Κασέλ και Ρεντά Κατέμπ να παίξουν τους Μπρουνό και Μάλικ αντίστοιχα;

E.T.: Είμαστε μεγάλοι φαν αυτών των δύο ηθοποιών εδώ και πολύ καιρό. Πριν καν γράψουμε οποιαδήποτε πρόταση, χρειαζόμασταν μια καλή ώθηση στην αρχή, ένα κίνητρο. Στην περίπτωσή μας, αυτό έρχεται συχνά με τους ηθοποιούς. Θαυμάζουμε την ικανότητα του Βενσάν να μεταμορφώνεται σε πολλούς χαρακτήρες, την τάση του να χρησιμοποιεί διάφορες χειρονομίες αλλά και την σωματική διάπλαση των χαρακτήρων που υποδύεται. Επίσης, μας άρεσε να παίξει τον ρόλο ενός άνδρα που δεν είναι αρκετά άνετα με τις γυναίκες. Όσο για τον Ρεντά, τον παρακολουθούσαμε να σημειώνει πρόοδο από ταινία σε ταινία. Παίζει με ρεαλιστικό τρόπο, είναι απίστευτα χαρισματικός. Και αυτός μπορεί πραγματικά να ενσαρκώσει διαφορετικούς χαρακτήρες. Η συνάντησή τους έμελλε να είναι μια όμορφη στιγμή για τον κινηματογράφο. Θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε όλη αυτή την ενέργειά τους.

-Πώς αρχίσατε τη διαδικασία;

O.N.: Δοκιμάσαμε ένα τολμηρό εγχείρημα. Είχαμε ξεχωριστές συναντήσεις μαζί τους και τους είπαμε το εξής: «Έχουμε μια ιδέα για μια ταινία, δεν έχουμε σενάριο, αλλά σας προτείνουμε να περάσετε δύο ώρες μαζί μας σε έναν από αυτούς τους συλλόγους. Εάν δεν έχετε το χρόνο ή την επιθυμία, θα σταματήσουμε την ίδια στιγμή. Κανένα πρόβλημα. Διαφορετικά, θα πάμε μαζί και αν δεν αντέξετε πάνω από ώρα, θα το κατανοήσουμε απόλυτα». Ουσιαστικά εμείς δεν διατρέχαμε κανέναν κίνδυνο. Το μόνο που έπρεπε να κάνουν είναι να περάσουν μερικά λεπτά στο Le Silence des Justes ή στο Relais IDF, περιμένοντας για κάτι πολύ δυνατό που επρόκειτο να συμβεί. Ήμασταν πεπεισμένοι ότι είχαμε καλό σχέδιο. Ήρθαν και εκείνο το απόγευμα και οι δύο μας έστειλαν σχεδόν το ίδιο μήνυμα: «Δεν χρειαζόμαστε ένα σενάριο για να συνεχίσουμε αυτή την περιπέτεια μαζί σας».

E.T.: Αυτό ήταν το κίνητρο που θέλαμε! Τους συστήσαμε μεταξύ τους. Δεν ήξεραν ο ένας τον άλλον, αλλά ήθελαν πολύ να δουλέψουν μαζί στην ταινία.

-Αυτοί οι φροντιστές ανήκουν στο κόσμο της ποικιλομορφίας που βρίσκουμε σε όλες τις ταινίες σας.

O.N.: Η ποικιλομορφία είναι ένα από τα κύρια συστατικά των συλλόγων τους. Οι περισσότεροι από τους φροντιστές προέρχονται από μη προνομιούχες περιοχές και γειτονιές. Είναι εξοικειωμένοι με τη βία. Και για κάποιον που δεν μετράει πολύ στην κοινωνία μας, το να γίνει φροντιστής είναι μία πολύ ενδιαφέρουσα παραβολή. Άλλωστε, ανακαλύψαμε ανάμεσά τους κάποια αληθινά υποκριτικά ταλέντα! Ήταν προφανές για εμάς: έπρεπε να παίξουν στην ταινία.

-Έτυχε να έρθετε αντιμέτωποι με κάποια είδους κρίση την ώρα των γυρισμάτων;

O.N.: Ναι, αλλά έπρεπε να την διαχειριστούμε και θέλαμε απολύτως να δείξουμε αυτή τη μεριά της αλήθειας μέσα στην ταινία. Σε κάθε περίπτωση, έπρεπε να προσαρμοζόμαστε κάθε φορά αλλά και να αυτοσχεδιάζουμε. Πόσο μάλλον για τις σκηνές πολλών ατόμων, όπως για παράδειγμα εκείνη στο παγοδρόμιο. Υπήρχαν πάντα τρεις κάμερες στο σετ, μόνιμα έτοιμες για δράση.

-Συχνά λέτε «Πίσω από τα γέλια, κρύβονται δάκρυα», τόσο συχνά που μπορεί να γίνει και το αντίθετο, δηλαδή «Πίσω από τα δάκρυα, υπάρχει γέλιο». 

E.T.: Η κωμωδία είναι μερικές φορές θλίψη αλλά μεταμφιεσμένη, αλλά πέρα από αυτό, είναι ο τρόπος μας να εκφραστούμε οι ίδιοι και να επικοινωνήσουμε μεταξύ μας. Σε αυτούς τους συλλόγους, περνάς από μια ολόκληρη γκάμα συναισθημάτων, και το γέλιο είναι προφανώς ένα από αυτά. Απλώς πρέπει να ταιριάζει έξυπνα και με κομψό τρόπο στην κατάσταση. Όπως και με τον Μπρουνό, ο οποίος κανονίζει ρομαντικά κρυφά ραντεβού με γυναίκες της εβραϊκής κοινότητας, που οργανώνονται από τους δικούς του με σκοπό να τον παντρέψουν. Με άλλα λόγια, είναι καλό να σπάζεις το κανόνες και εννοείται πως το χιούμορ είναι απαραίτητο σε πολλές περιπτώσεις. Χρειάζεται, βέβαια, και μέτρο, να διατηρείς κάποια απόσταση…

Δείτε το trailer:

Στοιχεία για την ταινία:

Σκηνοθεσία & Σενάριο

Ολιβιέ Νακάς και Ερίκ Τολεντανό

Παραγωγή

Νικολά Ντιβάλ Αντασόφκσι, Ερβέ Ριέτ

Ηθοποιοί

Βενσάν Κασέλ, Ρεντά Κατέμπ, Ελέν Βενσάν